اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست ایرانی ترین غیرایرانی

به گزارش صد کادو، سنگری در همایش بزرگداشت اقبال لاهوری اظهار داشت: اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست، وی فلسفه ایران را به خوبی درک کرده بود و از شخصیت هایی چون سهروردی، ابوعلی سینا و ملاصدرا تاثیر پذیرفته است.

به گزارش خبرگزاری مهر، همایش یادبود اقبال لاهوری به همت مؤسسه فرهنگی اکو و امور بین الملل حوزه هنری انقلاب اسلامی با حضور اقبال پژوهان و شاعران ایرانی و پاکستانی در سالن تماشاخانه مهر حوزه هنری برگزار گردید.
در ابتدای همایش سعید لشگری معاون راهبری استانهای حوزه هنری ضمن اشاره به اهمیت شخصیت اقبال لاهوری و تأثیرات فرهنگی او، سخنرانی خویش را شروع کرد. وی ضمن خیرمقدم به اساتید و حضار، از برگزاری این جلسه تقدیر نمود و اظهار داشت: سال ۹۵ این جلسه برای علامه اقبال لاهوری برگزار شد و امروز هم فرصت مناسبی است تا به بررسی ابعاد شخصیت این اندیشمند بزرگ پرداخته شود.
لشگری در ادامه، با تاکید بر نقش فرهنگی اقبال لاهوری، اظهار نمود: شخصیت وی پل فرهنگی میان ایران و پاکستان است. او نقشی برجسته در گسترش تعاملات فرهنگی و ادبی میان دو کشور ایفا کرد و امروز هم باید بیشتر به شناخت و شناساندن اقبال لاهوری پرداخته شود.
حوزه هنری و آمادگی برای معرفی اقبال لاهوری
معاون راهبری استانهای حوزه هنری ضمن اشاره به آمادگی این نهاد برای همکاری در معرفی این شخصیت به جامعه فرهنگی ایران و پاکستان اظهار داشت: حوزه هنری این آمادگی را دارد که در رابطه با مردی که صاحب اندیشه و فرهنگ بود، سخن بگوید. جای انسان فرهنگی بزرگی چون اقبال لاهوری در حوزه های مختلفی مانند سینما و ادبیات خالی است و ما آمادگی داریم که در معرفی وی به جامعه و بخصوص به نسل جوان قدم برداریم.
وی در انتها تاکید کرد: برای شناساندن بیشتر اقبال لاهوری به جامعه، همکاریهای مشترک میان دو کشور ضروریست و حوزه هنری آماده است تا این مسیر را هموار کند.

در ادامه این همایش محمد بقایی استاد ادبیات فارسی و اقبال شناس، با ابراز گلایه از سفارت پاکستان، اظهار داشت: این سفارت در سالهای قبل هیچ گونه اشاره ای به بزرگداشت اقبال لاهوری نداشته است و هیچ نقشی در این رویدادها ایفا نکرده است.
وی در ادامه لزوم ایجاد زمینه برای درک ارزش یک شخصیت را بیان کرد و اضافه کرد: باید ابتدا پاک بود و زمینه های لازم را در خود فراهم نمود تا بتوان به شخصیتی چون اقبال لاهوری پی برد.
بقایی همینطور اشاره کرد: ضرب المثل «قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری» در این حوزه کاملا صادق است.
چند وجهی بودن شخصیت
وی در سخنان خود در رابطه با شخصیت چندوجهی اقبال لاهوری صحبت کرد و خاطرنشان کرد: اقبال لاهوری یک نام است، اما این نام در ۱۲ شخصیت مختلف تقسیم می شود.
این اقبال پژوه اضافه کرد: برای پرداختن به هر یک از این شخصیت ها، به متخصصان مختلف نیاز است و به این علت، نمی توان فردی را به صورت کامل بعنوان «اقبال شناس» معرفی نمود.
بقایی توضیح داد: اقبال لاهوری در زمینه های مختلفی چون ادبیات فارسی و اردو، فلسفه، قرآن شناسی، حقوق، جامعه شناسی، تاریخ، و ایران شناسی تسلط داشت و هیچ کس نمی تواند تمامی این ابعاد را در خود جمع کند.
وی با تاکید بر این که اقبال لاهوری یک روشنفکر و دینی است، اظهار داشت: وی یک شخصیت روشنفکر و دینی است، یعنی هر کجا که ارزش های روشنفکری و عقل نوین حکم می کند، آنها را می پذیرد و هرگاه که دین باید به روز شود، آنرا امروزی می کند.
عدم شناخت درست اقبال لاهوری
وی همینطور به عدم شناخت درست از اقبال لاهوری در جامعه اشاره نمود و اظهار داشت: متاسفانه ما نتواسته ایم وی را به درستی به جامعه معرفی نماییم.
او ضمن اشاره به این که اگر این همایش در رابطه با شخص دیگری برگزار می شد، خیابان ها پر از جمعیت می شد، بیان نمود: این مشکل ناشی از ذهن های متصلب است که نتواسته اند به عمق شخصیت اقبال لاهوری پی ببرند.
تاریخ شناسی
در ادامه، بقایی به جنبه های تاریخی این شخصیت پرداخت و اظهار داشت: اقبال لاهوری یک دانشمند تاریخ شناس بود که تاریخ را نه تنها ثبت، بلکه تحلیل و بررسی کرد.
او اضافه کرد: اقبال پیشبینی هایی چون فروپاشی شوروی، قوت گرفتن وضعیت ترکیه، تشکیل اتحادیه اروپا، و حتی حضور بشر بر کره ماه را مطرح کرده بود.
محمد بقایی در قسمت دیگری از سخنان خود اقبال لاهوری را بعنوان «ایرانی ترین غیرایرانی» معرفی نمود و اظهار داشت: اقبال لاهوری، فردوسیِ برون مرز است. او همان نقشی را که فردوسی برای ایران ایفا کرد، برای زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در شبه قاره ایفا کرد.
بقایی فلسفه اقبال لاهوری را یکی از دستاوردهای برجسته او دانست و اظهار داشت: وی یک فیلسوف است که یک دستگاه فلسفی دارد و شما نمی توانید این عنوان را به فیلسوفانی چون نیچه بدهید. فلسفه اقبال لاهوری متافیزیک و آسمانی را به سطح انسانی و زمینی می آورد و بطور دقیق تر پراگماتیسم غربی را بشکلی شرقی و اسلامی مطرح می کند.
تأثیر بر شعر فارسی
در نهایت، این استاد ادبیات فارسی بیان نمود: خیلی از مضامین و اندیشه هایی که امروز در بین شاعران نوگرا در زبان فارسی مطرح شده، در شعر اقبال لاهوری قابل ردیابی است و مثال هایی از این تاثیر را در اشعار شاملو، سهراب سپهری، اخوان و نیما میتوان یافت.
به عنوان مثال اقبال لاهوری می گوید:
درین چمن دل مرغان زمان زمان دگر است
بشاخ گل دگر است و به آشیان دگر است
بخود نگر گله های جهان چه می گویی
اگر نگاه تو دیگر شود جهان دگر است
و سهراب سپهری می گوید: چشم ها را باید شست جور دیگر باید دید.

در ادامه این همایش محمدرضا سنگری، پژوهشگر و استاد ادبیات فارسی، به بحث در مورد شخصیت اقبال لاهوری پرداخت و ضمن اشاره به تقارن دو معلم بزرگ، یعنی اقبال لاهوری و شهید مرتضی مطهری، از اهمیت این دو چهره در تاریخ تفکر و فرهنگ اسلامی سخن گفت.
وی سپس به روشنفکر دینی بودن اقبال لاهوری پرداخت و تاکید کرد: این مقوله نیازمند تأمل و بررسی بیشتری است. معمولا انسان ها وقتی بزرگ می شوند، منشورگونه می شوند، یعنی دیگر یک بعد شخصیتی ندارند و میتوان وجود آنها را کاوید و تحلیل کرد. وی چهره ای بزرگ از این جنس است.
سفرهای اقبال لاهوری
این ادیب در ادامه به، پنج قلمرو سفر اقبال لاهوری اشاره نمود و اظهار داشت: وی مهاجر و مسافر بزرگی است که پنج قلمرو را به خوبی کاویده و این پنج قلمرو در جان او به یکانگی رسیده اند.
وی در معرفی سفر اول اقبال لاهوری اظهار داشت: سفر اول وی، سفر اول سفری است به درون خویشتن که به خودشناسی بزرگ نسبت به خویش رسیده است. برای اثبات جهالت انسان همین بس که خویش را نشناسد. سنگری سپس به سخن امیرالمؤمنین (ع) اشاره نمود که فرمود: «کَفی بِالمَرءِ جَهلاً ألاّ یَعرِفَ قَدرَهُ» (برای اثبات جهالت انسان همین بس که ظرفیتهای وجودی خویش را نشناسد).
او اضافه کرد: اقبال لاهوری در مسافرت بزرگ درونی خود به کشف بزرگی از خود نائل شد و با تحمل رنج ها، به توانمندی های عظیمی در خود پی برد.
سنگری در مورد سفر دوم اظهار نمود: گرچه اقبال لاهوری ایران را ندید، اما ایران را خوب فهمید و از سرمایه های عظیم فرهنگی ایران بهره برد.
او اظهار داشت: من این متفکر مسلمان را مولوی می دانم و هم حافظ و هم سعدی در وجود او آمده و حلول کرده اند. اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست. وی فلسفه ایران را هم به خوبی درک کرده بود و از شخصیت های بزرگی چون سهروردی، ابوعلی سینا و ملاصدرا تاثیر پذیرفته بود.
سنگری یکی دیگر از سفرهای اقبال لاهوری را سفر به غرب و شناخت درست غرب دانست و ضمن اشاره به تدریس اقبال لاهوری در لندن از سال ۱۹۰۸، اظهار نمود: وی غرب را با تمام نیرنگ ها و پیچیدگی هایش به خوبی می شناخت.

این استاد دانشگاه سپس به سفر اقبال لاهوری به قلمرو دین پرداخت و اظهار داشت: وی قرآن را خوب شناخته بود و از سال ۱۹۳۰، یعنی ۸ سال پیش از درگذشتش، سلسله سخنرانی هایی تحت عنوان «احیای فکر اسلامی» را ایراد کرد.
وی تاکید کرد: اقبال لاهوری را میتوان دین شناس روشن اندیش معرفی نمود، کسی که با نگاهی روشن به دین می نگریست و زاویه های جدیدی برای فهم دین پیدا می کرد.
ویژگی های اقبال لاهوری و شناخت زمانه
محمدرضا سنگری در ادامه از خصوصیت های دیگر اقبال لاهوری سخن گفت و به هنر بزرگ وی در «جور دیگر دیدن» اشاره نمود.
او اظهار داشت: این جور دیگر دیدن، هنر بزرگ اقبال لاهوری است. وی نسبت به زمانه خود شناخت داشت.
سنگری در ادامه به این سخن امیرالمؤمنین (ع) که فرمود «العالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِس» (آگاهی از زمان باعث می شود که دشواری های آن نتوانند فرد را از پای درآورند) اشاره نمود و اضافه کرد: اقبال لاهوری دقیقا این خصوصیت را داشت. او به خوبی زمان خویش را شناخته بود.
یک معلم بزرگ
وی در بخشی از سخنان خود اقبال لاهوری را یک معلم بزرگ دانست و اظهار داشت: وی یک معلم بزرگ است که هیچگاه تاریخ مصرف ندارد. وی همینطور به این نکته اشاره نمود که خدا در سوره علق خویش را معلم معرفی کرده است و پیامبر (ص) هم همینطور.
به اعتقاد سنگری، وی معلمی بود که همواره آثار و اندیشه هایش زنده و تاثیر گذار باقی خواهد ماند.
این ادیب سپس به خصوصیت های اندیشه اقبال لاهوری پرداخت و اظهار داشت: یکی از شاخص ترین سازه ها در اندیشه وی، خودشناسی و خودباوری است. این شخصیت متفکر مسلمان می گوید «تا به خودشناسی نرسید به خودباروری نمی رسید».
وی همینطور از دلدادگی اقبال لاهوری به ادبیات فارسی سخن گفت و اضافه کرد: خصوصیت دیگری که در شعر وی است، دعوت به حرکت دائمی و پرهیز از سستی است. اقبال لاهوری همواره به حرکت و تلاش مستمر دعوت می کند.

سنگری همینطور به یادآوری تجربه ای که در پاکستان داشت، پرداخت و اظهار داشت: بعد از بازدید از دانشگاه و خوابگاهی که برای علامه اقبال لاهوری در پاکستان اختصاص یافته بود، متوجه شدم که این ساختمان را نونوار و تازه کرده اند در صورتیکه اتاق ساده بود و اقبال لاهوری خود هم ساده زیست بود و این تغییرات امکان دارد چهره درست وی را برای نسل امروز واژگونه کند.
وی در ادامه اضافه کرد: ما اگر به افق های دور دست بنگریم، خود هم می توانیم همچون اقبال لاهوری، بزرگ شویم.
بر اساس این گزارش، در این همایش اساتید برجسته پاکستانی در زمینه ادبیات هم به سخنرانی پرداختند. سعید خان رئیس مؤسسه فرهنگی اکو، شایسته فاطمه درانی مجری خبر سحر اردو، و زاهد منیر عامر رئیس کرسی زبان اردو و مطالعات پاکستان در دانشگاه تهران، هر یک به زبان اردو برای حضار سخنرانی کردند.

در پایان این همایش نیز، به رسم قدردانی هدیه ای از سوی مؤسسه فرهنگی اکو به هر یک از اساتید حاضر در جلسه تقدیم شد.

منبع: صد کادو