به گزارش صد کادو، ازدواج در ایران فراتر از پیوند دو انسان یا وصلت دو خانواده، آیینه ای از خرده فرهنگ های ریشه دار اقوام مختلف است که در هر گوشه از این سرزمین، با آداب و رسوم خاص خود، جلوه ای منحصربه فرد می یابد. دراین میان اما هدیه دادن بشکل های مختلف در مراحل این آئین احیانا یکی از فراموش نشدنی ترین بخش ها است که بعضی از آنها کمرنگ شده و برخی دیگر همچنان جزئی از رسوم وابسته به ازدواج است که در هر شهر و منطقه به روشی خاص درجریان است. در این گزارش بمناسبت سالروز ازدواج حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) به بعضی از این رسوم می پردازیم.
علی آنی زاده – مدیر واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صداوسیما – در گفتگو با ایسنا، با اشاره به اینکه هدیه یکی از مؤلفه های مهرورزی است که هم در اسلام به آن بسیار تاکید شده و هم در فرهنگ ایرانی جایگاه والایی دارد، اظهار داشت: بر این اساس میتوان حضور این مؤلفه پرارزش را در مراسم های مختلفی مانند کلیه مراسم ادواری اعیاد مذهبی، جشن های ملی، مراسم گذار و حتی در سوگ یادهای خانوادگی را مشاهده کرد.
او ضمن اشاره به این که در بین آئین های ایرانی، هدیه در مراسم ازدواج از تعدد و تنوع بسیاری برخوردار است، اظهار نمود: بگونه ای که در مناطق مختلف ایران به شیوه های مختلفی هدیه عرضه می شود. هدیه در جوامع سنتی معمولا با عنایت به اقلیم، بافت فرهنگی، مناسبت، سطح و پایگاه خانواده ها و انگیزه ی بخشش متفاوت می باشد، اما آن چه بیشتر از پیش به چشم می آید آن است که معمولا هدیه ها بسیار ساده و بدون تکلف و خلاقانه اند و در چارچوب یک آئین و در بستری ظریف (مثل خنچه بستن) عطا می شوند.
این پژوهشگر فرهنگ عامه ضمن اشاره به این که در ازدواج سنتی تبادل هدیه بسیار متعدد و متنوع صورت می گیرد، بیان نمود: در این سنت، نه تنها عروس و داماد از سوی یکدیگر هدیه دریافت می کنند که در هر یک از مراحل ازدواج شامل خواستگاری، بله برون، عقدکنان، دوران نامزدی، حنابندان، عروسی و پاتختی، افراد زیادی همچون کودکان، سلمانی، خیاط و بستگان دو خانواده خلعتی دریافت می کنند. در نگاه اول شاید تعداد مبادله این هدایا بیش از اندازه به نظر برسد، اما با بررسی نوع هدایا مشخص می شود که رد و بدل کردن هدایا جنبه اقتصادی ندارد و صرفا به تثبیت ساختار اجتماعی کمک می نماید. یعنی در این میان هر کس که هدیه ای می بخشد به خوبی می داند که به همین میزان در مراسم ازدواج خود یا فرزندانش هدیه دریافت خواهد نمود و همین مساله ازدواج را از امری زیستی به امری فرهنگی تبدیل نموده است چونکه افراد با دعوت به این مراسم و شرکت کردن در آن و مبادله هدایا نشان می دهند که بر این موضوع اجتماعی صحه گذاشته اند و آنرا قبول دارند.
او تصریح کرد: در واقع مراسم عروسی مراسم گذاری است که طی آن دو نفر از یک مرحله به مرحله دیگری از زندگی وارد می شوند و چون این دو در یک اجتماع انسانی قرار دارند، نیاز است که از سوی دیگر اعضای گروه تایید شوند و این به رسمیت شناخته شدن با دادن هدیه مشخص می شود. در واقع تبادل هدایا علاوه بر آن که ازدواج را به امری اجتماعی تبدیل میکند، به انجام نظام خویشاوندی در بین قوم هم کمک می نماید.
این پژوهشگر فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صدا و سیما به عرضه توضیحاتی در رابطه با این سنت در مناطق مختلف پرداخت و اظهار داشت: در قوم بختیاری به هدایایی که خانواده داماد، بعد از اعلام موافقت خانواده عروس برای عروس می برند «بَلکه بَندون» می گویند؛ این هدایا در ایل بختیاری شامل شلوار، پیراهن، کفش، مینا (سربند) و مقداری قند است.
او اضافه کرد: در لرستان هم به هدایایی که در مراسم خواستگاری اولیه هدایایی به عروس تقدیم می شود که در گویش محلی به آن «دستگیران» می گویند.
آنی زاده افزود: در شهر دانسفهان قزوین هم رسم است که داماد طی مراسمی مبلغی پول را بعنوان شیربها به خانواده عروس بپردازد تا همان پول کمک خرج خانواده عروس برای تهیه جهیزیه شود. این پول طی مراسمی با نام «پول تویل دشو» (شب پول تحویل دادن) با حمل خنچه که تعداد آنها حتما باید فرد یعنی ۵، ۷ و یا ۹ باشد، تقدیم می شود. پس از تحویل پول و پایان مراسم و هنگام خداحافظی، همه فامیل داماد به دیدن عروس می روند، عروس با چادر سفید سر و روی خویش را می گیرد و یک گلاب پاش به دست می گیرد و ضمن احوال پرسی به دست میهمان ها گلاب میریزد و در نهایت دست مادر داماد را به نشانه احترام می بوسد. مادر داماد هم انگشتر یا هدیه ای درخور به عروس می دهد و بعد از بدرقه خانواده داماد، مادر عروس کله قندهایی را که خانواده داماد با خنچه برایشان آورده اند را بین اقوام عروس تقسیم می کنند. البته کسانیکه کله قند نصیبشان می شود، میبایست برای شب مبارک باد جهت احترام اقلامی را تهیه کنند که به آن «مبارک با» می گویند.
او به رسم «سَرکَری» در بین در اقوام لر اشاره و بیان نمود: طبق این رسم داماد مجاز است که به خانه پدرزن آینده اش سربزند و هر بار که به خانه عروس می رود باید هدیه ای با خود ببرد که به این هدیه «سَرکری» گفته می شود.
مدیر واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صداوسیما افزود: «زیرلفظی» هدیه دیگری است که معمولاً به هنگام بله گفتن در سر سفره عقد از طرف داماد یا مادر داماد به عروس داده می شود. این هدیه در مناطق مختلف، اسامی گوناگونی دارد و گاه در مواقعی دیگر تقدیم می شود. مثلا در دانسفهان قزوین در شب «مبارک باد» وقتی عروس به خانه داماد می رفت چیزی نمی خورد و به مادر داماد اطلاع می دادند که عروس «دندونه چرایه» (زیر لفظی) می خواهد. در لرستان هم این هدیه «دَم چِفتونَه» نام دارد.
او اضافه کرد: معمولا عروس در مراسم عقدکنان برای دادن وکالت به عاقد تا بار سوم، بله نمی گوید و در نهایت با گرفتن مقداری پول یا هدیه ای دیگر رضایت می دهد که به آن زیر زبانی یا زبان گشا می گویند. این تأخیر در گفتن بله معمولا با ادای عباراتی چون «عروس رفته گل بچینه»، «عروس رفته گلاب بیاره» از جانب اقوام عروس همراه می باشد.
آنی زاده به توضیح رسم «روگشا» در ایرانشهر سیستان و بلوچستان پرداخت و اظهار داشت: در این منطقه هنگامی که سفره عقد پهن می شود داماد را به منزل عروس می آورند و کنار او می نشانند. در این حال داماد باید به عروس روگشا بدهد تا او رویش را بگشاید و به او نشان دهد.
به قول وی در تسوج آذربایجان به هدایایی که دو روز بعد از عقد از سوی خانواده عروس برای خانواده داماد فرستاده می شود هم «خونچه یَری» می گویند. در این منطقه همینطور هدیه ای نقدی از سوی پدرشوهر یا اقوام نزدیک داماد موقع ورود عروس به خانه داماد به او پرداخت می شود که «خوش گَلدین» نام دارد. این هدیه معمولا قبل از قربانی کردن گوسفند اهدا می شود.
این پژوهشگر فرهنگ عامه افزود: لرها یک روز قبل از عروسی مقداری بار و بنه از سوی داماد به خانه عروس می فرستند که به «باروزی» موسوم است. همینطور در خیلی از مناطق لرستان و بختیاری، داماد موظف است قبل از آن که عروسش را به خانه خود ببرد در اعیاد مختلف ملی و مذهبی برای او هدایایی ببرد. در هر منطقه این هدیه به نامی معروف است همچون اهالی فارسان به آن «بَلکه» می گویند.
او به هدیه ای که مردم بلوچستان در روز دوم عروسی می دهند اشاره نمود و اظهار داشت: در این روز هنگام آرایش عروس و بافتن موهای او از سوی مادر، خواهر و زنان آشنای داماد و عروس، روی سر آرایش شده داماد «گیواری» میگذارند. این عطا بخشی با خواندن اشعاری همراه می باشد.
به قول مدیر واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صداوسیما «کَت بندی» هم به مبلغی گفته می شود که در بلوچستان بخصوص منطقه سرحد موقع ورود داماد به حجله، طبق قرار قبلی از او گرفته می شود. این هدیه اذن ورود داماد به حجله است.
او به هدیه «رونَما» اشاره نمود و توضیح داد: هدیه ای که داماد در حجله برای کنار زدن تور از صورت عروس به او می دهد، «رونما» نام دارد. در بعضی مناطق همچون در کردستان این هدیه از طرف برادر داماد پرداخت می شود.
آنی زاده افزود: در روز عروسی در حد فاصل درِ حیاط خانه داماد تا حجله، زمانیکه عروس حرکت خویش را متوقف می کند هم هدیه ای بعنوان «چشم روشنی» از سوی داماد و بستگانش به عروس پیش کش می شود.
او با اشاره به اینکه مراسم هدیه دادن در قوم ترکمن به «قودو بولما» موسوم است، اظهار نمود: این مراسم پیش از رفتن عروس، در خانه پدر برگزار می گردد و همه هدایای خویش را تقدیم می کنند.
این پژوهشگر فرهنگ عامه افزود: در بروجرد در شب عروسی، چند نفر داماد را به اتاق عروس راهنمائی می کنند و کفش های عروس را جلوی پای داماد می گذارند و تا داماد پول داخل کفش نگذارد، اطرافیان اجازه نمی دهند عروس کفش خویش را بپوشد. وقتی داماد پول را داخل کفش می گذارد، آن وقت خود داماد کفش را به پای عروس خانم می پوشاند که به این هدیه «پاگشا» گفته می شود.
او اضافه کرد: در کردستان وقتی عروس به خانه داماد می رسید جلو نمی رفت تا داماد به پیشوازش بیاید و چند سیب سرخ یا کلوخ به طرف او پرتاب کند. در این وقت داماد مبلغی پول به نام «جلودارانه» به عروس می بخشید.
آنی زاده در انتها به مراسم «پاتختی» اشاره نمود و اظهار داشت: «پاتختی» مراسمی است که پس از عروسی برگزار می گردد. این جشن کاملا زنانه است و طی آن تمامی فامیل به عروس هدیه می دهند. هدیه پاتختی معمولا توسط خانمی خوش سر و زبان اعلام می شود و از روی آن سیاهه بر می دارند و در مناسبت های بعد، لطف آنان جبران می شود.
categories & tags
In جشن, جشنواره, کادو, هدیه
By جشن, سفر, شركت, فرهنگ