حال و هوای رمضان در شهرهای ایران، فارس؛ صُغاد درباره ی مراسم شب یاعلی در آستانه وداع با ماه رمضان

صد کادو: واجب بودن «روزه گرفتن» در ماه مبارک رمضان مهم ترین عاملی است که سبب شده تا این ماه قمری در مقایسه با سایر ماه ها متفاوت بوده و بدنبال همین تفاوت، ماه رمضان مملو از آداب و رسوم مختلفی در گستره جغرافیای ایران باشد؛ رسومی که باوجود شباهت ها، اما می توان گفت حتی شهر به شهر متفاوت می باشد. بدین جهت ایسنا در نظر دارد تا به صورت جزئی تر به این آداب در شهرهای کوچک بپردازد؛ آدابی که تعدادی از آنها فراموش شده و برخی دیگر بازهم با وجود تغییرات کوچکی به قوت خود باقی است.
زهرا صادقی – پژوهشگر و فرهنگیار منطقه صُغاد در استان فارس – در گفتگو با ایسنا، در رابطه با آداب و رسوم ماه رمضان در این شهر، توضیح داد: مردم صُغاد همان گونه که عید نوروز را سبب خیر و برکت در زندگی و طبیعت می دانند، ماه رمضان را هم باعث خیر و برکت می دانند و برای آن ارزش و اهمیت خاصی قائلند؛ ازاین رو پیش از فرارسیدن ماه رمضان، خانه تکانی می کنند و با کمک یکدیگر مساجد را هم غبارروبی می کنند. زنان هم مواد غذایی مثل آرد گندم و آرد برنج (جهت پختن حلوا) خرما (جهت تهیه رنگینک) و خرده برنج (برای پختن شله زرد) را پیش از ماه رمضان آماده می کنند.
او ضمن اشاره به این که مراسم کلوخ اندازون هنوز هم در صُغاد رایج است، اظهار نمود: این مراسم که در استقبال از ماه رمضان برگزار می گردد در گویش مردم این منطقه «کولوق اندازون» نامیده می شود. مردم در روز آخر ماه شعبان از بامداد به دشت و طبیعت می روند، ناهار را در آنجا می خورند و موقع برگشت به خانه، کلوخی در دست می گیرند و آنرا محکم به زمین پرتاب می کنند و اعتقاد دارند که با این کار شیطان را از خود دور می کنند و از خداوند می خواهند تا گناه را از آنها دور کند تا بتوانند به خوبی در ماه مبارک رمضان روزه بگیرند.
صادقی اظهار داشت: یکی دیگر از رسوم ماه رمضان در صُغاد فارس در گذشته «شبخونی» بود. بر طبق این رسم در هر محله یک نفر بعنوان شبخون (چاووش خوان) در هنگام سحر در کوچه ها و محله ها می گشت و با خواندن شعر یا دعا مردم را برای سحری خوردن بیدار می کرد. این رسم دیگر اینروزها به فراموشی سپرده شده است.
به قول این فرهنگیار مردم صغاد برای روزه اولی ها ارزش خاصی قائلند و با برگزاری مراسم در مساجد به روزه اولی ها افطاری می دهند و خانواده ها هم در روز عید فطر به آنها هدیه می دهند.
او اضافه کرد: از دیگر رسوم ماه رمضان در صُغاد فارس این بود که دامداران در شب نوزدهم و بیست و یکم ماه رمضان شیر دام های خویش را نمی فروختند و آنرا بعنوان نذری بین مردم توزیع می کردند. این رسم هنوز هم در میان بعضی از مردم وجود دارد.
صادقی شب «یاعلی» را دیگر رسم رمضانی در صُغاد معرفی نمود و اظهار داشت: در شب بیست و هفتم ماه رمضان که مردم معتقد بودند شب کشته شدن ابن ملجم مرادی است، بچه ها سر و صورت خویش را به صورت کامل می پوشاندند تا شناخته نشوند و پس از افطار به شکل دسته جمعی به درب خانه همسایه ها و آشنایان می رفتند و در می زدند. زن صاحبخانه می پرسید: کیه؟ بچه ها جواب می دادند: یاعلی. صاحبخانه که با این رسم آشنا بود، از قبل تنقلات آن زمان از قبیل نخودچی و کشمش، انجیر، توت خشک، زردآلو و شفتالوی خشک، سنجد، مغز بادام و گردو را آماده کرده بود و آنها را به بچه ها می داد و برای آنها دعا می کرد. این رسم امروزه کمرنگ شده و فقط در بعضی از محله ها هنوز رسم «شب یاعلی» اجرا می شود که طی آن تنقلات امروزی، شکلات و میوه به بچه ها می دهند.
به قول او از دیگر رسوم شب بیست وهفتم ماه رمضان در صُغاد پختن نان جو بود که مابین مردم بعنوان نذری توزیع می شد و کسی که این نان را می پخت، یک عدد از این نان را لابه لای نان های خود می گذاشت و معتقد بود که سبب برکت می شود.
صادقی همینطور به معرفی غذاهای مخصوص افطار در صغاد پرداخت و اظهار داشت: حلوای آرد گندم یکی از اقلام سفره افطار است. برای پخت آن ابتدا آرد را در مقداری روغن همراه با ادویه حلوا تفت می دهیم، بعد مقداری شربت آب و شکر که در آن پودر تخم گشنیز ریخته شده، به آرد اضافه کرده و باردیگر تفت می دهیم.
او اضافه کرد: رنگینک که در گویش مردم صُغاد فارس به «خُرماینه» مشهور است هم بر سر سفره افطار مردم وجود دارد. برای پخت «خُرماینه» ابتدا هسته خرما را جدا می نماییم، سپس خرما را با مقداری روغن تفت می دهیم تا کاملا نرم شود، بعد مقداری پودر تخم گشنیز درون آن می پاشیم و بعد مقداری آرد گندم درون آن می ریزیم و باردیگر آنرا تفت می دهیم. پس از اینکه رنگینک آماده شد، کف یک سینی را با روغن چرب می نماییم و رنگینک را درون سینی میریزیم و با قاشق آنرا درون سینی پهن می نماییم. سپس آنرا با پودر گردو یا بادام تزیین می نماییم. کاچی آردی، کاچی دوشابی (شیره انگور در گویش مردم صغاد)، فرنی، آش جو و… از دیگر غذاهای افطاری در این شهر است.
صادقی در انتها بیان نمود: در صغاد بمحض رؤیت ماه شوال و پایان ماه رمضان اعلام شد، ساعت و مکان برگزاری نماز عید فطر اعلام می شود و شعری از مرحوم حاج شیخ محمدباقر میرزانیا (از روحانیون و شاعران صغاد) متخلص به صدری که این گونه آغاز می شود: «صد حیف و صد افسوس که ماه رمضان رفت / آن مایه آبادی و آن گنج نهان رفت / آن ماه برکت، ماه خدا، ماه عبادت / چون نور درخشنده و چون برق جهان رفت» خوانده می شود.

منبع: sadkado.ir