محمد فرقانی پاسخ داد: چرا مردم در فضای مجازی خشمگین هستند؟

رئیس دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، بر این باور است كه در بررسی علل افزایش خشونت اجتماعی بیشتر از آنكه موضوعات روانشناختی اهمیت داشته باشد، بسترهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حائز اهمیت می باشد.
به گزارش صد کادو به نقل از ایسنا، محمدمهدی فرقانی، روزنامه نگار پیشکسوت و استاد دانشگاه عصر روز دوشنبه (۵ آبان ماه) در یک سخنرانی آنلاین با مبحث «خشونت در فضای مجازی»، از علل بروز خشم در جامعه، نمود آن در کنش های مجازی و راهکارهای پیشگیری از تشدید خشونت در جامعه سخن گفت.
او اظهار نمود: خشونت از آغاز بشریت وجود داشته اما شدت و فراوانی آن متفاوت بوده است. در سال های اخیر مبحث خشونت به علت سرعت انتشار پیام های خشونت آمیز، فراوانی و گستردگی این پیام ها در فضای مجازی و تاثیری که می توانند روی لایه های مختلف اجتماعی داشته باشند، پررنگ تر شده است. یونسکو هم به تازگی مطالبی را تحت عنوان نفرت پراکنی در فضای مجازی تهیه و عنوان کرده است که نفرت پراکنی مقدمه خشونت ورزی است.
فرقانی در ادامه ضمن عرضه تعاریف مختلفی از خشونت و بیان این نکته که خشونت کلامی مقدمه خشونت رفتاری است، اظهار نمود: این خشونت منحصر به فضای مجازی و رسانه ها نیست و رسانه ها به معنای عام، نه عامل و نه منشأ خشونت هستند و نه در عین حال بی تاثیر و بدون نقش. طبیعتا رسانه در شرایط اجتماعی که در آن حضور دارد عمل می کند؛ ازاین رو در جامعه ای که خشونت رشد و بروز می کند، رسانه ها هم خواسته و ناخواسته به بازتاب آن می پردازند. در واقع به صورت کلی خشونت نه از رسانه آغاز می شود و با رسانه آخر می یابد، اما تردیدی نیست که رسانه ها می توانند نقش موثری در مهار خشونت یا تشدید آن و در ترویج یا تقبیح آن، داشته باشند.
این استاد دانشگاه با طرح این پرسش که چرا نقش فضای مجازی در ترویج خشونت یا مهار آن مهم می باشد، تصریح کرد: فضای مجازی چند خصوصیت مهم و شاخص دارد که می توانند نقش تاثیرگذاری در ترویج یا مهار خشونت داشته باشد. فضای مجازی مقید به زمان و مکان نیست و فضای نامحدودی دارد که در کنار امکان دسترسی خوب و سرعت بالای انتشار و دریافت بازخورد و پنهان بودن شخصیت افراد، از خصوصیت های منحصربه فردی برخوردار شده است؛ بعنوان مثال لحظه ای که منتشرکنندگان پیام احساس کنند که بازخوردهای نامناسبی دریافت می کنند، به سادگی می توانند مطلبشان را حذف نمایند. این خصوصیت ها برای کسانی که می خواهند محتوای خشونت آمیز تولید کنند، بستر مناسبی را فراهم می آورد. همانگونه که می دانید بعضی از گروه های ستیزه جو و تروریستی همانند داعش به وفور از فضای مجازی برای پیشبرد اهدافشان استفاده کردند.
فرقانی اضافه کرد: نتایج یک نظرسنجی در سال ۲۰۱۸ نشان داده است که حدود ۵۹ درصد از نوجوانان جهان به شکلی تحت خشونت سایبری قرار گرفته اند و بنابراین هم نگرانی ها برای افزایش ترویج خشونت در فضای مجازی به شدت در حال افزایش می باشد.
او با بیان این نکته که گاهی کنش فردی خشونت آمیز در فضای مجازی بُعد اجتماعی پیدا می کند و به کنش جمعی تبدیل می شود که آن زمان خطرناک و نگران کننده است، تصریح کرد: اگر بخواهیم چرخه ابراز خشونت را در فضای مجازی مورد بررسی قرار دهیم به این چرخه می رسیم که با یک پدیده خشونت آمیز در جامعه آغاز می شود و بلافاصله و با سرعت این مورد در شبکه های اجتماعی بازتاب پیدا می کند. سپس این بازتاب وسیع تبدیل به یک کنش جمعی می شود. نمونه های این مورد در جامعه و کشور ما زیاد بوده است. کنش جمعی ابتدا در فضای مجازی شکل می گیرد و در واقع افراد همدیگر را پیدا می کنند و با هم همدردی می کنند که سرانجام این هم افزایی و همدردی می تواند به یک کنش جمعی تبدیل گردد که گاهی نمود واقعی و اجتماعی هم پیدا می کند.
این روزنامه نگار پیشکسوت هتک حرمت، آبروریزی، باج خواهی سایبری، خشونت جنسی یا جنسیتی، قلدری سایبری، تجاوز به حریم خصوصی و ترویج نفرت را همچون مصادیق ترویج خشونت در فضای مجازی عنوان نمود و افزود: بهرحال خشونت بخشی از فرایند اعمال قدرت است. این خشونت توسط صاحبان قدرت به نوع دیگری اعمال می شود و در شهروندان عادی به گونه دیگری نمود پیدا می کند. بعنوان مثال در جریان بهار عربی کاملا این جریان اتفاق افتاده بود.
فرقانی خاطرنشان کرد: افراد تصور می کنند که با عضویت در شبکه های اجتماعی از تنهایی رها می شوند و در نتیجه احساس قدرت و آرامش می کنند. در این میان باید به این نکته توجه داشته باشیم که ابراز خشم در فضای مجازی داری دو رویکرد است؛ یک رویکرد باور به تخلیه روانی است که در همین زمینه برخی معتقدند اجازه بدهید افراد در فضای مجازی فریاد بکشند و اعتراض کنند تا تخلیه و آرام شوند. اما جنبه دیگر بر این باور است که تخلیه خشم در فضای مجازی اثر روانی به دنبال دارد. به این مفهوم که وقتی محتوای خشونت آمیز را به اشتراک می گذاریم در واقع یک سرایت روانی را به وجود آورده ایم.
این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به علل بروز خشم در جامعه، اظهار نمود: وقتی که اخلاق در جامعه کمرنگ می شود، حریم شخصی انسان ها نادیده گرفته می شود یا مورد تجاوز قرار می گیرد و ارزش های اجتماعی سقوط پیدا می کند، خشونت به صورت طبیعی از دل آن جامعه زاییده می شود. وقتی برای هر امر جزئی و زندگی روزمره مردم، قواعد هنجاری یعنی باید و نباید، وضع شده است، خود به خود تخطی از این هنجارها زیاد و خشم درونی در مردم ایجاد می شود که می تواند به خشونت کلامی و رفتاری تبدیل گردد. در واقع بسترهای سیاسی و اجتماعی بسیار مهم تر از زمینه های روانشناختی، در بروز خشم هستند؛ چونکه در مبحث خشونت می توان با عوامل فردی مواجه گردید، اما زمانی که خشم در قامت یک مسئله اجتماعی بروز می کند، دیگر مواجهه با آن راحت نخواهد بود.
فرقانی احساس محرومیت را از دیگر عوامل بروز خشم بر شمرد و افزود: احساس محرومیت از خودِ محرومیت بدتر است. محرومیت فقط در حوزه اقتصادی نیست، بلکه در حوزه های اجتماعی و فرهنگی هم خودش را نشان داده است. هر نوع احساس محرومیت می تواند خشونت را تشدید کند. همینطور احساس تبعیض و دیده و شنیده نشدن از دیگر عواملی است که می تواند منجر به تشدید خشونت شود. اینها موضوعاتی است که گاه درباره جامعه ما هم صدق می کند. اینکه افراد احساس می کنند در بحبوحه مشکلات رها شدند و دستشان به جایی بند نیست، در شکل گیری خشونت بسیار موثر است.
به گفته وی فقدان یا محدودیت آزادی بیان هم از دیگر عوامل تشدیدکننده خشونت است. اگر امکان بیان دیدگاه ها، علایق، نظرات و انتقادات در جامعه وجود نداشته باشد، طبیعتا فضای مجازی بهترین پناهگاه برای مردم می شود.
این مدرس ارتباطات و روزنامه نگاری با اشاره به اینکه مدیریت یک جامعه ناراضی خیلی سخت تر از یک جامعه راضی است، راه کارهایی برای پیشگیری از افزایش خشونت در فضای مجازی را عنوان و اظهار نمود: مردم باید خودشان پلیس و مراقب خودشان باشند. اگر محتوای خشونت آمیز در فضای مجازی می بینند باید نسبت به آن واکنش استدلالی نشان بدهند. سواد رسانه ای از دیگر عواملی است که می تواند در کنترل خشونت فضای مجازی بسیار موثر باشد. خیلی از ما می دانیم که بعضی از مطالب انتشار یافته در فضای مجازی کاملا جعلی هستند و برخی هم به صورت هدفمند منتشر می شوند.
فرقانی در بخش پایانی سخنانش این نکته را خاطرنشان کرد که امروز ما بیشتر از همیشه نیازمند انسانی کردن فضای رسانه ای به جای رسانه کردن زندگی انسانی هستیم.
* توضیح:
در این گزارش، ابتدا از دکتر محمدمهدی فرقانی بعنوان رئیس سابق دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی یاد شده بود که طبق تماس با ایشان، مشخص شد دکتر فرقانی همچنان عهده دار ریاست این دانشکده است.
ضمن عذرخواهی از این استاد علوم ارتباطات و مخاطبان محترم، این عنوان در گزارش اصلاح گردید.

منبع: صد كادو